راز راهروهای پنهان زیرین خانه های تاریخی یزد

راهروهای زیرزمینی منجر به اتصال خانه های تاریخی یزد به همدیگر می‎ شود، اما ماجرای این راهروهای زیرزمینی که در برخی از خانه های تاریخی باقی مانده چیست؟

یکی از ویژگی های کمتر دیده شده خانه های تاریخی را می توان در بافت ارزشمند جهانی یزد دید، داشتن راهروهایی زیرزمینی که منجر به اتصال خانه ها به همدیگر می‎ شود، اما ماجرای این راهروهای زیرزمینی که در برخی از خانه های تاریخی باقی مانده چیست؟

یکی از میراث به جای مانده از دوران گذشته که شاید کمتر در مورد آن صحبت شده، راهروهای تاریخی خانه های قدیمی یزد است که در قسمت زیرین بافت تاریخی هنوز آثار آن به وضوح دیده می شود و مواردی از خانه ها نیز هنوز شاهد وجود این راهروها در خانه هایشان هستند.

هرچند خطوط آب و گاز و بعضا آسفالت خیابان موجب مسدود شدن بسیاری از این مسیرها و راهروها شده اما هنوز برخی از خانه ها از راهروهای مرموزی خبر می دهند که گاهی تا خانه همسایه ادامه دارد. این مسیرهای قدیمی که بعضا دست نخورده همچنان در زیر خانه های تاریخی وجود دارند،به کجا خواهند رسید؟ و چرا و به چه علتی ایجاد شده اند و قدمت آن ها متعلق به چه زمانی است؟

در سفری که به شهر یزد داشتم، توجهم به این راهروها جلب شد! در خلال صحبت با دوستان یزدی و پرس و جویی که با اهالی و مخصوصا کهنسالان داشتم متوجه شدم که در گذشته و در جنگ جهانی اول که یزد دچار قحطی فراوانی بوده است، مردم از ترس گروه های خارجی دشمن به این قسمت ها پناه می بردند. در این زمان، در مقابل ترس از دشمن فرزندان و همسران خود را در این بخش های زیرزمینی پنهان می کردند و با مقداری غذا مقابل راهروها را با دیواری تیغه ای می پوشاندند تا دشمن متوجه این خانواده ها نشود و چه بسا بسیاری از این افراد در صورت آسیب دیدن شوهران همین طور پشت دیوار مانده تا می مردند.

هر چند ساخت این راهروها منسوخ شده بود اما در زمان های بعدی در مورد وقایعی مانند کشف حجاب از آن ها استفاده شده است. این راهروها که هنوز هم در برخی از خانه های بافت تاریخی یزد وجود دارد، عموما بین خانه های یک قوم مانند عرب ها و همسایگان و مقاصدی مانند مسجد و حمام های عمومی ساخته می شده است.

البته این را هم متذکر شوم که در تاریخ مکتوب و شفاهی یزد از راه های زیرزمینی و مسیرهای زیرزمینی نیز یاد شده که برخی مربوط به مسیرهای قنات و برخی راهروهای زیرزمینی است و از ابتدای تاریخ یزد در کتب مختلف و دوران مختلف از قرون اولیه اسلامی تا دوران اسلامی از این راهروها استفاده می شده است.

در دوران آل مظفر راه های رفت و برگشتی به بیرون شهر بوده و بعضا از ارتباط این راه ها برای تردد سربازها استفاده می کردند. جنگ های مختلف مانند دوران افغان ها و صفویه و دیگر جنگ ها نیز جزو مواردی است که این راهروها مورد استفاده قرار گرفتند تا جنگ اول و دوم جهانی که پایشان به یزد هم باز شده از این مسیرها استفاده می شده است.

این راهروها که امروزه هنوز در برخی از خانه های تاریخی و حتی مساجد علمیه یزد وجود دارد و تخریب نشده با وجود منسوخ شدن، توسط مالکان این خانه ها مورد استقبال قرار گرفته و بعضا درصدد احیای این مسیرها هستند.