ضرورت فرهنگ سازی برای حفاظت کوهستان

عباس محمدی
در ایران، چهارم مهرماه در میان کوه نوردان و طبیعت دوستان به عنوان روز پاکسازی کوهستان شناخته شده است. دلیل انتخاب این روز، آن است که چندین سال پیش، اتحادیه جهانی سازمان های کوه نوردی(UIAA) که همان فدراسیون جهانی این ورزش به شمار می آید، روز 26سپتامبررا روز کوهستان پاک خواند و از همه کوه پیمایان خواست که در نزدیک ترین یکشنبه به این روز، به پاکسازی منطقه های کوهستانی بپردازند. در ایران، از سال 1367 فدراسیون کوه نوردی به مدت چند سال، چهارم مهرماه را روز پاکسازی کوهستان خواند، اما تقریباً 6-5 سال بعد، اعلام رسمی این روز، از سوی فدراسیون کوه نوردی یا هیات ها (شاخه های شهرستان فدراسیون) کنار گذاشته شد و فقط سازمان های غیردولتی، به این مناسبت هر سال برنامه های پاکسازی مسیرهای کوهستانی از زباله و کارهای آموزشی رودررو با مردم را در این زمینه داشته اند. لازم به یادآوری است که در سال های اخیر، در پایگاه اینترنتی و نشریه UIAA هم چیزی در مورد روز پاکسازی کوهستان نوشته نمی شود.به هر حال، چراغ سنت پسندیده برگزاری برنامه های پاکسازی، اگرچه کم فروغ، به هرحال به دست گروه های کوه نورد و دوستدار کوهستان روشن نگاه داشته شده است. در گوشه و کنار جهان، هرچند گاه یک بار، خبری از گروه های داوطلب (یا حمایت شده از سوی پاره ای سازمان ها و شرکت ها) می شنویم که مثلاً عازم پاکسازی مسیرهای صعود اورست، کی 2 (دومین قله بلند جهان) یا جاهای دیگر شده اند. در ایران، در نخستین جمعه پس از چهارم مهر، کوه نوردان در پاره ای مبدأهای کوه پیمایی، پارچه نوشته هایی نصب می کنند و با پخش کیسه های زباله و بروشورهای هشداردهنده، می کوشند توجه مردم را به لزوم حفاظت از محیط های کوهستانی جلب کنند.
امسال، در تهران، شهرداری(از طریق ستاد محیط زیست و توسعه پایدار) از تعدادی سازمان های دولتی و مردم نهاد (NGO) فعال در زمینه کوه نوردی و حفاظت محیط های کوهستانی دعوت کرد تا مراسم روز پاکسازی کوهستان را به شکلی پرشورتر برگزار کنند. پس از چندین نشست، قرار شد که پیش ازآغاز ماه رمضان و در روز پاکسازی، جمعه 31شهریور در بوستان جمشیدیه (ابتدای مسیر کوه پیمایی کلک چال) جشنواره  پاکسازی کوهستان با برنامه نمایش عروسکی، موسیقی، مسابقه نقاشی برای کودکان و... اجرا شود. در عین حال انجمن کوه نوردان ایران قبول کرد که در پنج مسیر شمال تهران (دارآباد، کلک چال، سربند، ولنجک، درکه) و قله توچال، با کمک گرفتن از کوه پیمایان گذری، در روزهای 30 و 31 شهریور به پاکسازی بپردازد.
با پیگیری های گروه دیده بان کوهستان و انجمن کوه نوردان، در مسیرهای کوه پیمایی نزدیک به چندین شهر دیگر هم برنامه های پاکسازی اجرا شد. تا جایی که اطلاع یافته ایم، در کلاردشت (بخشی از مسیر رودخانه سردابرود)، در تنکابن (منطقه دریاسر)، در سوادکوه (منطقه ورسک)، در ماسوله (مسیر قله شاه معلم)، در مشهد (کوه های خلج و اخلومد) در بابل، قائم شهر، ساری، کرمان، دیواندره،ماکو،اراک،کرمانشاه و چند شهر دیگر کردستان، زاهدان، سمنان و... نیز برنامه های کوچک و بزرگ پاکسازی اجرا شده و در بعضی جاها پوشش رسانه ای خوبی توسط صداوسیما و روزنامه های استانی ایجاد شده است. مجموعه  این برنامه ها توانست به پاکیزه شدن چند نقطه و تا حدودی به گسترش فرهنگ حفاظت از محیط زیست - و به  طور خاص، محیط کوهستان - کمک کند.
کوه ها نقشی بسیار مهمی در چرخه زیست دارند. آنها منبع عمده آب های شیرین، زیستگاه گونه های متنوع جانوری و گیاهی، پناهگاه پاره ای از گونه ها که پیش از دست اندازی های گسترده انسان در دشت ها می زیسته اند، منبع بزرگ علوفه و چوب و مواد معدنی و گیاهان دارویی و خاستگاه فرهنگ های گوناگون هستند. تقریباً زندگی هیچ کس در کره زمین ناوابسته به کوهستان نیست و حتی آنانی که مستقیماً از منابع کوهستانی استفاده نمی کنند، به طور غیرمستقیم از آن سود می برند. کافی است توجه داشته باشیم که کوه ها یکی از منابع کلیدی انرژی هستند. آنها سوخت های زیستی (biomass) مانند چوب بقایای کشاورزی، فضولات جانوری و نیز سوخت های جایگزین ناشدنی مانند زغال سنگ و گاز و انرژی برقابی را تأمین می کنند. همچنین کوه ها منبع بالقوه بسیار خوبی برای انرژی های پاک مانند انرژی باد و خورشید هستند.
جامعه های کوه نشین سهم مناسبی از مواهب کوهستان ندارند و برای مثال، انرژی هایی که از کوهستان سرچشمه می گیرد، اساساً نصیب سرزمین های پایین دست می شود. کوه نشینان، همچنان مجبور به استفاده از بوته ها و درختان برای سوخت هستند که این، برای سلامت خودشان و حفظ سلامت محیط زیست زیانمند است.سده ها است که آدمیان به بهره کشی از کوهستان مشغول اند ( و این در دهه های اخیر شدت بسیار یافته است) اما در اندیشه حفظ کوه ها نبوده و مسئولانه از آنها استفاده نکرده ند. در ایران، چرای مفرط، ساخت و ساز، معدن کاوی، جنگل زدایی و گردشگری ناسالم، کوه ها را دستخوش تخریب و آلودگی شدید ساخته است. لازم است که دولت و ملت با بازنگری در شیوه های گذشته، این روند را معکوس کنند. 

            مرجع : انجمن کوهنوردان ایران